علت تغییر خرک های سنتور از 12 به 9

اکثر ساز هایی که به ایران آورده می شد 12 خرک بود و پس از گذشت زمان نیاز به تعمیر داشت و کم کم کوچکتر می شود و مجبور بودند 11 خرک بر روی صفحه قرار دهند و گاه به 10 یا 9 خرک هم می رسید.

اما اصولا ابعاد و تعداد خرک ها در سنتور علمی نبود و با مقدار تحمل کششی سیم های فلزی مطابقت نداشت.

امروزه هم هنوز قادر به استفاده از سیم فلزی داخلی برای سنتور نیستیم و سیم ساز، در ایران تولید نمی شود و از سیم های وارداتی استفاده می کنیم. سیم هایی که عمدتا ضخامت 0.40 میلیمتر دارند یا سنتورهایی به سبک ورزنده یا قدیمی تر که ضخامت 0.45 داشته اند.

ایجاد صدای خوب و مطلوب شرقی، در سنتور های 12 خرک هم کار مشکلی بود؛ تا جایی که کم کم 10 و 9 خرک عمومیت پیدا کرد. البته اساتیدی چون استاد شجریان بر روی 10 خرک تاکید دارند.

از ابتکاراتی که انجام دادید ، بگویید.

یکی از مشکلاتی که همیشه با آن روبرو بودیم باز شدن چسب سنتور در مناطق مرطوب و اقلیم های مختلف بود.

قبلا برای ساختن سنتور از سریشوم های حیوانی استفاده می شد که البته بدترین چسب دنیا محسوب می شود.

مشکلات سریشوم حیوانی این است که موریانه آن را می خورد و رطوبت بر آن تاثیر می گذارد و حرارت بیش از حد موجب باز شدن آن می شود.

من از چسب های رزین دار مثل رزین فرمالدئید استفاده می کنم و آن را در دمای 180 درجه سانتیگراد و فشار 5 الی 15 تن می چسبانم.

از دیگر مشکلات ساز های قدیمی سیستم پل گذاری آن بوده است و دیگری اندازه غیر علمی آن است.

از آن جا که سیم استاندارد سازهای ایرانی نداریم و از سیم های وارداتی استفاده می کنیم اساسا این سیم ها تا حد 10 سانتی متر کوچکتر از اندازه علمی روی ساز قرار می گیرند و مرتبا کوک خالی می کنند.

سیم 0.40 بسیار حساس است و در سازهای بزرگ مقاومت کششی لازم را ندارد.

کوچک کردن ساز تا حد ممکن باعث می شود تا کوک ساز بهتر بماند و دوام سنتور بیشتر شود.

چرا خرک های سنتور از 12 به 9 رسید

من ابعاد سنتورهای ناظمی را که 36×27×90 بوده است به 35×28×92 تغییر داده ام و دوام و صدای بهتری را از ساز گرفته ام.

تا جایی که ساز های من در طول سال، بیش از 3 الی 4 بار نیاز به کوک کردن ندارند.

اخیرا هم تلاشم بر این بوده تا به جای سیم های قرمز از سیم های فولادی سفید استفاده کنم.

از دیگر ابداعاتم سنتورهای دو طرفه است که در دو طرف ساز سیم و خرک وجود دارد و یک سمت را می توان یک کوک کرد و سمت دیگر را کوک دیگر.و کل ساز بر روی پایه ای چوبی قرار می گیرد و میله ای که در عرض ساز قرار دارد آن را به پایه متصل می کند. با باز کردن پیچ میله می توان سوی ساز را برگرداند و از طرف دیگر آن استفاده کرد.

سنتور های بیسکویتی هم از دیگر ساخته های من است که در آن ضخامت ساز کاهش می یابد و با تغییراتی که داده ام طنین صدا زیبا تر و ساز سبک تر شده است.سنتور های کروماتیک هم از دیگر ابتکاراتم است که در آن علاوه بر خرک های موجود 9 خرک اضافه می شود و تا 15 خرک هم می توان آن را ارتقا داد.

بر روی سنتور کروماتیک نت هایی را داریم که بر روی سنتور معمولی نیست و می توان بر روی ساز بدون تغییر دادن کوک دستگاه های مختلف را نواخت.سنتور های فا کوک ، می کوک ، سنتور باس و تغییر در ابعاد آن ها از دیگر ابتکاراتم است.

سنتور باس سنتوری است که یک اکتاو از سنتور سل کوک بم تر است و می تواند 9 خرک داشته باشد و تقریبا ابعادی دو برابر سنتور سل کوک دارد و اخیرا با تغییر ضخامت ، آن را کوچک تر ساخته ام.سنتور های سبک ورزنده را احیا کرده ام و سنتور های 12 ، 11 ،10 و 9 خرک می سازم. لطفا در مورد شکل مضراب و تکامل فرم آن توضییح دهید.

مضراب در قدیم به شکل دو خنجر فلزی بوده است و رفته رفته بصورت دو چوب که شبیه خنجر است تبدیل شد. مضراب در قرن اخیر با ابتکار ارامنه به شکل کلید سل شکسته در آمده است.

شکل و وزن مضراب به فیزیک دست نوازنده ها وابسته است.

اما اغلب مضراب ها از چوب گردو، ششماد، گلابی درست می شود و بهترین همان چوب گردو است. وزن آن معمولا در حدود 3 تا 3.5 گرم است و اگر وزن مضراب از 3.5 گرم بیشتر باشد امکان تقه کردن وجود دارد و اگر هم وزنش از 3 گرم کمتر باشد از حجم صدا کاسته می شود.

البته اخیرا تلاش کرده ام تا به جای چوب از مواد کربن دار جدید برای ساخت مضراب استفاده کنم، چرا که هم ارزان تر خواهد شد و استحکام بیشتری خواهد داشت و نمی شکند و خاصیتش شبیه به چوب است.

نوع چوب در ماهیت صدای ساز چه تاثیری دارد و ماهیت صدا در سنتور سازی چه جایگاهی دارد؟

از آن جا که ساز سازی در ایران آکادمیک نبوده است کمتر کسی پیدا می شود که ساز بسازد و با ماهیت صدا در آن هم آشنا باشد.

سازنده موفق کسی است که اهمیت صدای ساز را تشخیص بدهد و از تکنیک های خاصی بهره بگیرد.

اکثر سازنده ها درودگر بودند و البته نوازنده هایی هم پیدا می شدند که ساز هم بسازند.

من در حرفه ای که با آن سر وکار دارم تا به حال با در حدود 200 نوع ساز سر و کار داشته ام و به موضوع شناخت صدا در آن ها بسیار اهمیت داده ام.

شناخت ماهیت صدا از شناخت چوب جدا نیست.

شاید در درجه اول چوب مناسب، تاثیر به سزایی بر صدای ساز می گذارد و شناخت آن اهمیت زیادی دارد.

چوبی که در قدیم برای ساخت سنتور استفاده می شود و فروان بود عمدتا چوب راش بود اما چوب بلوط، افرا، لیلکی، سرخه دار، گلابی، گردو، آزاد پوست ماهی هم مورد استفاده قرار می گرفت.

اما امروزه بیشتر از چوب گردو استفاده می شود چون مقاومت لازم را دارد و مناسب تر است.

طی آزمایشی که انجام دادم فشاری که از ناحیه سیم ها و از طرفین به سنتور سل کوک وارد می شود حدود 1 تن است و چوب نرم و معمولی نمی تواند این مقدار فشار را دوام آورد.

در ایران بیش از 2500 نوع چوب گردو داریم که من در سازهایم بیشتر از چوب گردوهای مناطق کوهستانی با خاک سیاه ، استفاده می کنم. چرا که چوب گردو سفید در شمال ایران مورد حمله پروانه های چوب خوار یا همان پت ها قرار می گیرد اما چوب گردو سیاه بخاطر صمغ تلخی که دارد کمتر در معرض این خطر است و دوام بیشتری دارد.

نوع بافت چوب در صدای ساز تاثیر زیادی دارد.

هر چه بافت های چوب پیچیده تر باشند تلطیف صدای بهتری خواهیم داشت و در چوب هایی که بافت منظم دارند متاسفانه پدیده تشدید بوجود می آید و صدای ساز از حالت مطلوب خارج می شود.

چوب گردو های کوهستانی تویسرکان و خمسار و سنندج از بهترین چوب های موجود است. البته چوب افرای مخملی یا افرای مازندران هم برای ساخت سنتور مناسب است ولی مقاومتی چون گردو ندارد اما در عوض صدا را لطیف و مطلوب می کند.

ترکیب این دو یعنی گردو و افرا در ساخت ساز موجب تامین استحکام کافی و ایجاد صدای لطیف خواهد شد.

نوع چوب در ماهیت صدای ساز چه تاثیری دارد و ماهیت صدا در سنتور سازی چه جایگاهی دارد؟

از آن جا که ساز سازی در ایران آکادمیک نبوده است کمتر کسی پیدا می شود که ساز بسازد و با ماهیت صدا در آن هم آشنا باشد.

سازنده موفق کسی است که اهمیت صدای ساز را تشخیص بدهد و از تکنیک های خاصی بهره بگیرد.

اکثر سازنده ها درودگر بودند و البته نوازنده هایی هم پیدا می شدند که ساز هم بسازند.

من در حرفه ای که با آن سر وکار دارم تا به حال با در حدود 200 نوع ساز سر و کار داشته ام و به موضوع شناخت صدا در آن ها بسیار اهمیت داده ام.

شناخت ماهیت صدا از شناخت چوب جدا نیست.

شاید در درجه اول چوب مناسب، تاثیر به سزایی بر صدای ساز می گذارد و شناخت آن اهمیت زیادی دارد.

چوبی که در قدیم برای ساخت سنتور استفاده می شود و فروان بود عمدتا چوب راش بود اما چوب بلوط، افرا، لیلکی، سرخه دار، گلابی، گردو، آزاد پوست ماهی هم مورد استفاده قرار می گرفت.

اما امروزه بیشتر از چوب گردو استفاده می شود چون مقاومت لازم را دارد و مناسب تر است. طی آزمایشی که انجام دادم فشاری که از ناحیه سیم ها و از طرفین به سنتور سل کوک وارد می شود حدود 1 تن است و چوب نرم و معمولی نمی تواند این مقدار فشار را دوام آورد.

در ایران بیش از 2500 نوع چوب گردو داریم که من در سازهایم بیشتر از چوب گردوهای مناطق کوهستانی با خاک سیاه ، استفاده می کنم.

چرا که چوب گردو سفید در شمال ایران مورد حمله پروانه های چوب خوار یا همان پت ها قرار می گیرد اما چوب گردو سیاه بخاطر صمغ تلخی که دارد کمتر در معرض این خطر است و دوام بیشتری دارد.

چرا خرک های سنتور از 12 به 9 رسید

هر چه بافت های چوب پیچیده تر باشند تلطیف صدای بهتری خواهیم داشت و در چوب هایی که بافت منظم دارند متاسفانه پدیده تشدید بوجود می آید و صدای ساز از حالت مطلوب خارج می شود.

چوب گردو های کوهستانی تویسرکان و خمسار و سنندج از بهترین چوب های موجود است.

البته چوب افرای مخملی یا افرای مازندران هم برای ساخت سنتور مناسب است ولی مقاومتی چون گردو ندارد اما در عوض صدا را لطیف و مطلوب می کند.

ترکیب این دو یعنی گردو و افرا در ساخت ساز موجب تامین استحکام کافی و ایجاد صدای لطیف خواهد شد.